موقعیت جغرافیایی:

استان پهناور خراسان (پس از انتزاع شهرستان طبس از آن) با وسعتی بیش از 238هزار کیلومتر مربع و حدود 6/14 درصد خاک کشور بزرگ ترین واحد تقسیمات کشوری است. این استان دارای بیشترین طول مرزهای خارجی (1451 کیلومتر) با دو کشور (ترکمنستان و افغانستان) بوده و از جنوب و غرب در مجاورت پنج استان (گلستان، سمنان، یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان) قرار دارد. وسعت زیاد، مرزهای خارجی طولانی و موقعیت منطقه ای به این استان اهمیت ژئوپلوتیک خاص داده است.

پیشینه تاریخی خراسان:   
استان پهناور خراسان با ساختار گونه‌گون و کهن زمین شناختی، اقلیم متنوع و جاذب، موقعیت ویژه جغرافیایی،  بی‌گمان از قدیمی‌ترین دوران حیات بشری، بسترفعالیتهای معیشتی، بازرگانی و نظامی عمده بوده است، به دلیل همین موقعیت خاص،کهن‌ترین، معروفترین و طولانی‌ترین راه ارتباطی بین شرق و غرب یعنی «جاده تاریخی ابریشم» از طریق خراسان شرق را به غرب مرتبط می‌سازد.        
تنوع جغرافیایی سرزمین خراسان با وجود آب و هوای کویری و گرم در بخش جنوبی و معتدل کوهستانی در شمال استان و به طور پراکنده در مرکز، با ارتفاعات قابل توجه بی نظیر بینالود، هزار مسجد، کپه داغ، قهستان و....، زمینه‌ای مناسب برای استقرار بشر از قدیمی‌ترین ایام و جذب اقوام و طوایف متعدد در دورانهای مختلف بوده است؛ سرزمینی که نواحی مختلف آن عرصه رویش انواع نباتات مناطق سردسیری و گرمسیری از قبیل گندم، برنج، بادام، سیب، انگور،  پسته، خرما و... است و مناطقی از آن، استعداد پرورش انواع مختلف حیوانات اهلی و وحشی نظیر پلنگ، گرگ، شتر، اسب، آهو، گوسفند، بز و ... رادار است.

قدیمی‌ترین آثار حیات انسانی در ایران، شامل تعدادی ادوات و دست‌افزارهایسنگی، با قدمت تخمینی 800 هزار سال قبل، متعلق به دوران پارینه سنگی قدیم، از بستررودخانه کشف‌رود مشهد به دست آمده است. در حالی که قدیمی‌ترین مکانهای استقرار انسان، حداکثر با قدمت 100 هزار سال در نواحی دیگر ایران نظیر آذربایجان، لرستان و ... شناسایی شده‌اند.  
براساس آخرین تقسیمات کشوری خراسان دارای 29 شهرستان و یک بخش انتزاع شده (سرایان) ، 94 شهر، 90 بخش، 238 دهستان و حدود 6187 آبادی مسکونی می‌باشد. از 30 شهرستان خراسان 14 شهرستان دارای مرزهای بین‌المللی مجموعاً به طول 1452 کیلومتر می‌باشند براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، خراسان به سه استان خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی تقسیم گردیده است. خراسان شمالی شامل 6 شهرستان بجنورد، اسفراین، شیروان، مانه و سملقان، جاجرم و فاروج، خراسان جنوبی شامل چهار شهرستان بیرجند، نهبندان، سربیشه، قاین و بخش سرایان شهرستان فردوس و خراسان رضوی شامل 19 شهرستان دیگر از مجموع 30 شهرستان خراسان می‌باشد. طبق این مصوبه خراسان رضوی به مرکزیت مشهد مقدس بالغ بر 28/80 درصد جمعیت کل، 7/85 درصد جمعیت شهری، 5/72درصد جمعیت روستائی و حدود 53 درصد مساحت خراسان را در اختیار دارد. بخش عمده فعالیتهای صنعتی، کشاورزی و خدماتی و امکانات زیربنائی خراسان نیز در خراسان رضوی و در حول و حوش مشهد مقدس استقرار یافته است. سهم خراسان شمالی از جمعیت حدود 12 درصد و سهم خراسان جنوبی از جمعیت 8/7 درصد می‌باشد.
استان خراسان رضوی با مساحتی بالغ بر 127432 کیلومتر مربع دارای 19 شهرستان، 64 نقطه شهری، 62 بخش و 158 دهستان و 3767 آبادی دارای سکنه می‌باشد. این استان دارای 841 کیلومتر مرز مشترک با کشورهای همسایه است (302 کیلومتر با افغانستان، 539کیلومتر با ترکمنستان) تراکم جمعیت در این استان حدود 42 نفر در کیلومتر مربع می‌باشد.   
نرخ شهرنشینی استان 5/64 درصد و نرخ با سوادی 4/91 درصد برآورد می‌گردد. نرخ فعالیت که عبارتست از نسبت جمعیت فعال به کل جمعیت 10 ساله و بالاتر می‌باشد در سال 1381 حدود 3/36 درصد برآورد گردیده و نرخ بیکاری نیز حدود 6/10 درصد است.     
سهم شاغلین بخش کشاورزی از کل شاغلین 44% درصد، سهم شاغلین بخش صنعت و معدن وساختمان 25% درصد و سهم شاغلین بخش خدمات 29% درصد می‌باشد.

تعداد دانش‌آموزان این استان 5/1375 هزار نفر و نسبت دانش‌آموز به معلم 21 نفرمی‌باشد.

ضریب پوشش تحصیلی برای مقطع ابتدایی 104 درصد، مقطع راهنمایی 97% درصد و درمقطع متوسطه 73% درصد پیش‌بینی گردیده است.

9/54 درصد خانوارهای روستاهای 20 خانوار و بالاتر از آب آشامیدنی سالم، 1/35 درصد از راه مناسب و 100 درصد از برق برخوردارند.      

 ضریب ‌نفوذ تلفن (که عبارتست از تلفن به ازای 100 نفر جمعیت) در این استان 19 می‌باشد.
سطح زیر کشت اراضی زراعی و باغی استان 458 هزار هکتار، سطح زیر کشت اراضی زراعی 7/306 هزار هکتار و سطح زیر کشت باغات 151 هزار هکتار است.        
به ازای 1000 نفرروستایی 2/240 هکتار اراضی زراعی و باغی زیر کشت وجود دارد.

طبق نتایج طرح سرشماری کارگاهی سال 1381 تعداد 247924 کارگاه با 733751 نفرکارگر در استان خراسان رضوی در فعالیتهای مختلف مشغول به کارند.  
از این تعداد 41906 واحد با 169804 نفر و ارزش افزوده تولیدی معادل 7/5529 میلیارد ریال در بخش صنعت مشغولند.

تراکم راههای استان 6/13 کیلومتر به ازای 100 کیلومتر مساحت استان است. این شاخص برای راههای فرعی 16/4 کیلومتر و  برای راههای روستایی 4/8 می‌باشد. نسبت راه آسفالته روستایی از کل راههای روستایی 5/30 درصد و  نسبت راههای روستایی دارای مشخصات از کل راههای روستایی 4/42 درصد است.

قابلیتهای اقتصادی استان خراسان رضوی

1- امکان استفاده حداکثری از ظرفیت جذب گردشگری مذهبی به دلیل وجود مضجع شریف امام رضا (ع).       
2- وجود مناطق ویژه اقتصادی سرخس و دوغارون در مجاورت مرز استان با کشورهای ترکمنستان و افغانستان .
3-  قرار گرفتن استان در مسیر جاده ابریشم و همجواری با کشورهای آسیای میانه. 
4-  وجود معادن غنی سنگ آهن و سایر سنگهای معدنی در استان.        
5-  وجود واحدهای صنعتی بزرگ و تبدیل استان به قطب صنعتی شرق کشور.      
6-  محصولات کشاورزی ویژه از جمله زعفران و ....     
7-  وجود گمرکات فعال در استان.   
8-  امکان استفاده از امکانات زیربنایی از جمله برق و آب و گاز در ایجاد و گسترش واحدهای تولیدی. 
9-  وجود نیروی کار دارای تحصیلات دانشگاهی و عالیه در بازار کار.

تنگناهای اقتصادی استان خراسان رضوی

چالشها و تنگناهای اقتصادی استان را می توان در قالب موضوعات مختلفی چون نیروی انسانی، شرایط تولید و سرمایه گذاری، محدودیت های زیرساختی، موضوعات مرتبط با تأمین مالی واحدهای تولیدی و نحوه تعامل دولت و بخش خصوصی به شرح ذیل بیان نمود:

1. نرخ بیکاری بالا میان نیروی کار دارای تحصیلات دانشگاهی

2. پائین بودن متوسط بهره‌وری نیروی کار در استان.

3. نارسائی ساز و کارهای حقوقی و قضایی در حمایت از فعالیت‌های اقتصادی.

4. فقدان ساز و کار مناسب جهت هدایت منابع مالی سرگردان به تولید.

5. عدم ایفای کامل نقش دولت به عنوان تسهیل‌گر فرایندهای صدور مجوز فعالیتهای اقتصادی.

6. عدم حمایت مالی مؤثر و کارآمد شبکه بانکی استان از بخش تولید.

7. وجود برخی از قوانین مزاحم در بخش های مختلف اقتصادی استان.

8. رقابت شدید کالاهای وارداتی عمدتاً بی کیفیت و ارزان قیمت با کالاهای تولید شده در استان.

9. عدم استفاده بهینه و کارآمد از معادن استان.

10. نبود امکانات و تاسیسات زیربنایی متناسب با نیازهای واحدهای صنعتی در شهرک ها و نواحی صنعتی استان.

11. وجود طرحهای نیمه تمام زیاد در استان.

12. عدم وجود فضای مطلوب کسب و کار در استان.

13. عدم وجود هماهنگی میان مدیران اقتصادی استان.

14. وجود شیوه‌های‌سنتی‌در فعالیتهای تولیدی استان.

15. پایین­ بودن سهم استان­ در برخورداری از فناوری های پیشرفته .

16. افت شدید سفره های آب زیرزمینی و بهره برداری بی رویه از منابع پایه و تخریب محیط زیست استان.

17. تمرکز فعالیتها و خدمات در شهر مشهد و تشدید اثرات جانبی آن بر مهاجرت و حاشیه نشینی و آلودگیهای زیست محیطی و ایجاد ناهنجاری های اجتماعی